Matera is een van de twee Culturele Hoofdsteden van 2019. De stad ligt in Basilicata, de regio tussen de teen en de hak van de voet van Italië. Een relatief onbekend gebied. Maar dat is aan het veranderen, op die lekker langzame, ietwat chaotische Italiaanse wijze.
De sassi zijn tegen de berghellingen aangeplakt
De eerste blik op sasso Barisano vanaf het uitzichtpunt op het Piazza Vittorio Veneto is indrukwekkend. Ik zie hoge hellingen vol kalkstenen huizen. Ze zijn zonder enige open ruimte op elkaar geplakt, lijkt het. Vergelijkingen komen boven. Een gatenkaas, een bijenkorf, luchtig opgeklopt eiwit met hier en daar een hoge (kerktoren)toef. Living on the edge wordt vrij letterlijk genomen in Matera. Slechts een smal pad scheidt de uit kalksteen gehakte grotwoningen van de diepte van het ravijn.
Een van de uitzichtpunten over de sassi van Matera
De eerste blik op sasso Barisano in Matera
Slenteren door steegjes
Eerder, tijdens het ontbijt bij mijn grothotel Le Dimore Dell’Idris, ontmoette ik Paola Saraceno. Ze is veehouder en woont buiten de stad maar kocht enkele jaren geleden ook een grotwoning in Matera. Net als vele anderen die de potentie zagen. Paola ziet de stad bijna dagelijks veranderen. Trendy en hippe plekken schieten als paddenstoelen uit de grond. Zo positief als iedereen nu over deze historische wijken praat, ze negatief was dat ruim een halve eeuw geleden.
De sassi vormen een fotogenieke achtergrone
Matera, de achilleshiel van Italië
Tot de jaren ’50 deelden de inwoners van Matera hun grotwoningen met hun dieren. Er was geen stromend water, geen elektriciteit, geen riool en geen andere moderne voorzieningen die voor de rest Italië al normaal geworden waren. Er heerste armoede, de kindersterfte was extreem hoog, er waren zelfs ziekten als malaria. Matera was de achilleshiel van Italië. Auteur Carlo Levi vestigde in 1945 de aandacht op de erbarmelijke leefomstandigheden in de sassi met zijn boek Christ stopped at Eboli. Men sprak er schande van dat in die tijd mensen nog zo leefden. Het was tijd een pagina om te slaan en een nieuwe weg te bewandelen. De regering verbood het wonen in de sassi. De meeste bewoners verhuisden in de jaren ’50 al dan niet vrijwillig naar huizen in het nieuwe, hoger gelegen stadsdeel. De sassi waren aan de elementen overgeleverd.
De vroege ochtendzon kleurt de sassi warmgeel
Het tweede leven van de sassi
Toch zijn het juist de grotwoningen die Matera nu weer op de kaart zetten. Ditmaal met een positieve vibe. De opleving begon voorzichtig in 1993 toen de sassi Unesco Werelderfgoed werden. En mede dankzij deze unieke leefcultuur is Matera nu Europese Culturele Hoofdstad 2019.
De enige manier om de sassi goed te verkennen is lopend. Rond zonsopgang dwaal ik door smalle steegjes, verken ik pleinen en geniet ik van uitzichtpunten. Ik daal af van de ene trap, beklim een volgende. Ik loop binnen bij grotkerkjes, bewonder kleine patio’s met miniterrasjes en enkele potten met planten. Er zijn vele bijzondere details op huizen en mooie doorkijkjes. Dit is een ontdekkingsreis door 9000 jaar geschiedenis. De zon kruipt hoger en hoger, de temperatuur loopt op en het steen van de huizen transformeert van warm geel naar koel wit.
Wandelen door de sassi in de vroege ochtenduren
Her en der vind je terrasjes, privé of behorend bij B&B of café
Sassi: niet shabby maar charmant
Ik heb geen idee meer waar ik ben in dit historische doolhof. Hier heeft Google maps even niets te zoeken. Gelukkig is er één centraal punt dat van vrijwel overal zichtbaar is. De kathedraal torent hoog uit boven sasso Barisano. Het is van buiten een vrij sober gebouw, maar van binnen een en al pracht en praal. Vanaf het Piazza Duomo daal ik weer vele treden af op weg naar het huis van Ortega. Deze Spaanse schilder woonde en werkte enkele jaren in Matera tijdens zijn ballingschap. Zijn huis en enkele bijzondere werken zijn tegenwoordig te bezoeken en te bezichtigen. Maar daarvoor moet je wel eerst een afspraak maken in een van de andere musea in Matera, het Musma, waar in verschillende grotwoningen hedendaagse kunst tentoongesteld wordt.
Zelfs Google maps raakt de weg kwijt in de sassi
Let op de details terwijl je door de straten slentert
Hippe adresjes in Matera
Meer 21ste eeuw is er in de bovenstad die tussen sasso Barisano en sasso Caveoso ligt. Vanaf de kathedraal leidt een winkelstraat naar Piazza Vittoria Veneto. Paola vertelde al dat ik in de Via Duomo unieke boetiekjes, stijlvolle winkels, fijne koffietentjes en leuke restaurants zou vinden. Tijd voor een sterke espresso op een van de trendy terrasjes.
Matera wordt steeds hipper en populairder
Om daarna op het Piazza Vittoria Veneto nog één keer in het verleden te duiken. Onder het prachtige plaveisel ligt namelijk de op een na grootste cisterne ter wereld: 16 meter diep, 50 meter lang. Een kathedraal voor water. Groot genoeg om 5 miljoen liter water op te slaan. Nu de sassi aangesloten zijn op stromend water is deze wateropslag niet meer nodig. Maar wat een prachtige herinnering aan de voltooid verleden tijd in deze unieke stad.
De oude cisternen, de ondergrondse wateropvang
Matera als Culturele Hoofdstad
Al die historie zorgt voor duizenden, tienduizenden herinneringen. Speciaal voor de Culturele Hoofdstad zijn er interviews gehouden met 300 inwoners over de plekken in de stad waaraan zij bijzondere herinneringen hebben. Samen zijn die tot een voorstelling gesmeed. Er is ook een soort emotionele plattegrond uitgeven waarop verhalen en plekken in de stad samenkomen.
Een van de kerken van Matera, pal naast een ravijn
Uitstapjes op een uur rijden van Matera
-
Spookstad Craco
Craco is een spookstad, prachtig gelegen op een heuvel in Basilicata in het zuiden van Italië. Aan de steile kant van de heuvel lijkt het alsof de huizen uit de 400 meter hoge rotsen groeien. Aan de andere kant vloeien de huizen als romige slagroom van de heuvel af de groengele velden in. De Grieken waren de eerste bewoners, blijkt uit gevonden graftombes uit de 8ste eeuw v.Chr. Daarna kwamen en gingen diverse eigenaren en heersers. In de hoogtijdagen woonden er bijna 2600 mensen in het dorp. De geschiedenis van de stad is een aaneenschakeling van tegenslagen en ellende. Van pestuitbraken en aardverschuivingen tot overstromingen. De aardbeving in 1980 was de laatste druppel. Ook de laatste inwoners trokken weg en Craco werd een spookstad.
Nu wonen er enkel nog dieren in Craco, Basilicata
Met een gids door Craco
Nu kun je gewapend met helm tegen eventueel vallend gesteente samen met een gids ontdekken wat er over is van deze intrigerende stad want sinds 2010 is de stad een openluchtmuseum. Renovatiewerkzaamheden moeten voorkomen dat ook de laatste karkassen van huizen verdwijnen. Craco dient tegenwoordig ook geregeld als filmdecor. De film Christ stopped in Eboli was de eerste film die hier werd opgenomen. Vele films volgden.
Met helm op op excursie in spookdorp Craco, Basilicata
Uitzicht over de ruïnes van spookdorp Craco
-
Kleine Dolomieten van Lucane
Basilicata is met slechts 580.000 inwoners en een oppervlakte van ongeveer twee keer de provincie Noord-Brabant een zeer dun bevolkte regio van Italië. En dat betekent des te meer ruimte voor natuur. Midden in dat niemandsland liggen de dorpen Castelmezzano en Pietrapertosa, twee Borghi più belli d’Italia, omgeven door groene bergtoppen van het natuurpark waarin ze liggen. Boven het groen pieken grijze, rotsige bergtoppen waar dit gebied de naam Kleine Dolomieten van Lucane (Piccole Dolomiti Lucane) aan dankt.
Dreigende wolkenluchten boven de Kleine Dolomieten van Lucarna
Wandelen door de Kleine Dolomieten van Lucarna
Picture perfect Pietrapertosa
Pietrapertosa is zo’n picture perfect stadje. Gids Donato zet er stevig de pas in richting het uitzichtpunt ofwel punto panoramica zoals bordjes melden. Wat een prachtig landschap, zelfs als een dreigende onweerslucht de zon verdrijft. Maar de regen blijft aan de andere kant van de bergkam plakken. Wat ons de kans biedt ook het kasteel te bezoeken. Hier ligt zo’n 1000 jaar historie van Arabieren, Noormannen, Fransen en Spanjaarden die kwamen en gingen. Het zijn veel treden naar boven maar het uitzicht vanaf daar is iedere zweetdruppel waard.
Bergdorp Pietrapertosa is een mooie uitvalsbasis voor wandelingen in de Kleine Dolomieten van Lucane
Pietrapertosa ligt verscholen in de Kleine Dolomieten van Lucane
Blije bewoner van Pietrapertosa
Vliegensvlug naar Castelmezzano
Vanaf Pietrapertosa kun je met een engelenvlucht via het dal naar buurdorp Castelmezzano vliegen. En terug. Een tocht van in totaal bijna 3 kilometer die je hangend aan een kabel aflegt met een topsnelheid van 120 kilometer per uur. Gewoon de auto nemen kan ook. Dan bereik je Castelmezzano via idyllische landweggetjes waar schapen- en geitenherders hun kuddes over leiden. Het middeleeuwse Castelmezzano is zo mogelijk nog schilderachtiger dan het buurdorp. Als een amfitheater liggen de pastelkleurige huizen tegen de bergen. Op het Piazza Emilio Caizzo klit iedereen tegen zonsondergang bij elkaar. Alsof ook zij dit prachtige dorp voor het eerst zien.
Uitzicht over het bergdorp Castelmezzano
Zonsondergang in Castelmezzano, Basilicata, Italie
Hotels in Basilicata
* In Matera zijn verschillende grotwoningen omgebouwd tot hotels. Ik sliep in B&B Le Dimore dell’Idris in Sasso Caveoso. ’s Morgens ontbijt je hier op een terrasje met uitzicht op sasso Caveoso en sasso Barisano. Twee, drie minuten lopen de heuvel op en je staat voor de grotkerk Chiesa della Madonna de Idris met enkele prachtige fresco’s.
Veel van de grotwoningen in de sassi zijn nu hotels en B&B’s
* In Pietrapertosa kun je slapen in huizen die leeg stonden en nu omgebouwd zijn voor toeristen. Het zijn kleine appartementen met soms alleen een bed, badkamer en kleine kitchenette. Maar soms ook twee verdiepingen met huiskamer en slaapkamers boven.
MEER ITALIE
Van de Kleine Dolomieten naar de grote Dolomieten, lees ook mijn Italië-blog over wandelen in Trentino.
